Đinh Đức Hoàng là một cây viết xuất sắc và nổi tiếng trong làng báo. Về phụ trách Ban Góc nhìn và Longform của báo VnExpress từ năm 2016, anh Hoàng cùng cộng sự đã khai thác, tìm tòi và viết nên những bài viết đầy trăn trở cũng như đầy tính nhân văn.
"Ràng buộc con người không phải là lời thề. Chỉ cần mình tự cảm thấy thiết tha với 1 điều nào đó, thế là đủ rồi" (Ruồi trâu). Hoàng thấy mình tha thiết với điều gì?
Tôi tha thiết với hiểu biết về cuộc sống con người. Tôi rất dễ tìm niềm vui khi đọc sách. Tôi có thể nhốt mình cả tháng trong nhà chỉ để đọc, và cảm thấy sung sướng khi đón nhận được cái gì mới trong não.
Tôi không đi café vì tôi không tha thiết với phong cảnh phố thị, với bầu trời, với những cuộc giao đãi hẹp. Tôi không đi du lịch để “tận hưởng thiên nhiên” hay “tĩnh tại tâm trí” vì tôi không thực sự tha thiết với rừng cây, với sóng biển.
Khi đi du lịch, tôi muốn tìm kiếm những hiểu biết mới, trò chuyện với người bản địa, đi xuyên qua những con phố và tòa nhà và tham gia vào các cộng đồng. Ví dụ nhé, việc khách du lịch làm đầu tiên khi đặt chân xuống sân bay Hong Kong là gì? Chụp ảnh check-in? Việc đầu tiên tôi làm là đánh bạn với một tay buôn thuốc lá lậu trong phòng hút thuốc, và gạ anh ta cho tôi về cái kho thuốc lậu ở khu Cửu Long xem cho biết.
Hoàng từng nổi tiếng với nickname “Hoàng Hối Hận”. Điều gì khiến bạn hối hận nhất từ trước đến giờ?
Tôi đã không dành đủ tình yêu cho những người xứng đáng. Nhiều lắm, không biết ai là nhất. Là mẹ tôi, là em tôi, hay là vợ tôi hay thằng cu Hoàng Anh rất muốn bố chấm xem tranh nó được mấy điểm nữa. Tôi tha thiết với nhiều thứ bên ngoài quá, si mê các biến động của cuộc sống. Tôi đã chọn trở thành con người của xã hội, và mọi người hiểu điều đó, động viên và tự hào. Nhưng sẽ không ngừng được áy náy đâu.
Với Hoàng, cái gì có thể bỏ được, và cái gì nhất định phải giữ lại?
Tôi bỏ việc suốt, lần nào cũng trong trạng thái đang được cơ quan yêu mến, thu nhập lúc nào cũng cao so với chúng bạn, nên nếu nói là người an toàn và thực dụng chắc chẳng ai tin.
Tôi thực dụng ở chỗ tôi xác định rất rõ cái gì là quan trọng với mình. Nó là một tập hợp nhỏ: gia đình, một vài người bạn thân, những người có thể cho tôi chỗ dựa tinh thần, và đặc biệt là cái tôi của một người viết. Tôi đã mưu sinh, nuôi sống gia đình được nhờ cái đó, nên sẽ phải bảo vệ nó bằng mọi giá, không thỏa hiệp. Còn lại, mọi thứ khác đều có thể bỏ đi.
Những thứ mọi người cho là rất quan trọng, như công việc lương 1 tỷ một năm chẳng hạn, tôi nghĩ một lúc không thấy nằm trong tập hợp “thực dụng” của mình. Thế là tôi bỏ.
Đó có phải lý do khiến Hoàng bắt đầu với NICE không?
Từ khi làm nghề viết, tôi nhận ra mình có thể phiên dịch được cuộc sống của những người yếu thế đến với công chúng. Nhưng tôi cứ băn khoăn mãi, là viết thế thì có đủ không? Người ta đọc xong không hành động thì sao? Nghề của mình có phải chỉ là nghề viết không?
Trong The King's Speech, có một câu thoại mà tôi nhớ: "Nghề của tôi là làm cho người khác tin tưởng vào tiếng nói của chính họ". Tôi nghĩ mất mấy năm, xong kết luận đây có thể là giá trị của mình. Không cứ phải viết báo thì mới phiên dịch được tiếng nói của người yếu thế. Tôi có thể tạo ra các dự án tương tác với xã hội nhiều hơn.
Gần đây tôi cố thúc đẩy một dự án mới, là tập hợp những ý tưởng nhân văn trong xã hội lại thành một nền tảng, và dốc sức để các ý tưởng đó lan tỏa. Tôi gọi đó là NICE – Network of Initiatives for Community Empowerment, Mạng lưới sáng kiến phát triển vì cộng đồng.
Điều Hoàng trăn trở gần đây nhất là gì?
Điều tôi luôn trăn trở là sự thờ ơ của nhiều người sống xung quanh mình.
Có lần đồng nghiệp bảo tôi: “Viết về người dân tộc thiểu số thì liệu có ai đọc không? Độc giả của chúng ta là người thành thị mà”. Tôi kệ, rồi bài đó trở thành một trong những bài được chia sẻ nhiều nhất lịch sử tờ báo. Người ta thờ ơ đến mức không nhận ra rằng xã hội, hay là chính họ còn nhiều sự rung cảm đến mức nào. Cái gì là trend thì theo cho lành.
Mười mấy năm làm báo, tôi được xã hội nuôi để tìm kiếm và phát hiện các vấn đề ít được quan tâm. Tôi nhận được nhiều tình yêu, và hạnh phúc. Nhưng cũng luôn là nỗi thất vọng khi phát hiện ra rằng các vấn đề mà tôi cho rằng rất quan trọng, luôn nhận lại sự thờ ơ và lạnh nhạt.
Tôi có những chủ đề khiến tôi lay động, đơn cử, như cuộc sống của những người yếu thế, người di cư, người nghèo. Tôi trăn trở về việc làm thế nào để tác động lên nhiều người hơn nữa, và khiến họ cùng quan tâm đến những vấn đề mình quan tâm.
Nếu không làm NICE nữa, Hoàng sẽ làm gì tiếp?
Ngay bây giờ tôi đang theo đuổi đâu đấy 12 cái dự án khác nhau, bao gồm NICE. Trong đấy có một nửa là dự án kinh doanh, một nửa là dự án thiện nguyện.
Mọi người bảo tôi bị nghiện cao độ. Nhưng tôi chỉ nghĩ chẳng tội gì không thử. 3 năm qua tôi huy động được tiền để xây mấy cái trường miền núi. Năm ngoái, chị Mai Anh (người sáng lập quỹ phẫu thuật từ thiện Thiện Nhân & các bạn) bảo: “Xây trường chưa tạo ra nhiều thay đổi đâu, chị em mình xây nguyên cái bản đi”.
Thế là tôi đang viết đề án cải tạo nguyên một cái bản vô danh ở miền núi Đông Bắc thành một khu trưng bày nghệ thuật sắp đặt. Chúng tôi hy vọng biến nó thành một địa điểm du lịch mới, và tạo ra sinh kế lâu dài cho người dân, hơn là các hoạt động từ thiện khác.
Bỏ là một sự rẽ ngang dang dở, hay là khép lại để bắt đầu mới hoàn toàn?
Nếu mà bạn còn nghĩ đến cái bạn rời xa thì chắc không tính là “Bỏ” rồi. Người yêu cũng thế, công việc cũng thế mà bất kỳ ngã rẽ nào của cuộc đời, bạn còn ngoái lại tức là bạn chưa bỏ được đâu.
Tôi bỏ là bỏ hẳn. Tôi khá phũ với quá khứ. Nếu tôi viết một bài, người chịu trách nhiệm nội dung bảo bài này không dùng được em ạ, thì tôi vứt luôn. Tôi không có thói quen tìm cách gửi đăng báo khác (và khá ngạc nhiên khi nhiều tác giả gửi một bài báo nhiều nơi). Hơi cực đoan nhỉ, nhưng tôi tin là làm thế tôi mới tạo ra được cái mới.
Hoàng có định viết truyện thêm một lần nữa không? Nếu có, nó sẽ về gì?
Tôi đang viết. Nó là một quyển sách về những ngã rẽ trong thế hệ chúng ta. Có lẽ cũng để trả lời câu hỏi ban đầu, về việc thế hệ chúng ta đã chọn giữ cái gì, và bỏ cái gì, dựa trên suy nghĩ nào?
Hà nội nay trở gió, liệu nơi đó có nhớ anh không ?
thừa 1 chiếc chìa khóa, chờ 1 ngày em đến mở lòng
em không thích sến súa, chúc em ngủ ngon bằng icon
đang trong mùa lá úa, nên anh sẽ cùng em vô Sài Gòn.
đây là điều nhảm nhí, thì anh vẫn sẽ nói như thế cả năm
còn thấy sợ bóng tối, anh sẽ đưa em cả ánh trăng rằm
nằm tim nghe thương nhớ, miệng mỉm cười lẩm bẩm câu thơ
đâu phải là cái cớ, một chàng rapper bỗng hoá kẻ dại khờ
chỉ lải nhải lời đường mật thôi
trắng đang lạc lõng giữa cái lạnh đầu đông
Và em có [G] biết nay Sài Gòn đổ nắng, Đà Nẵng thì vẫn cả ngày đổ mưa ? Hà [Em] Nội thì đang trở gió, mà sao em còn chưa đổ anh nữa ? Làm cho [C] em những điều nhỏ nhất, dù cuộc đời đầy những gian truân Anh [D] chẳng còn gì để mất, vì một nụ cười mà đổi cả thanh xuân.. Yeah [G] Hanoi n U, Hanoi n U [Em] Hanoi n U, Em nói yêu anh vào cuối mỗi buổi chiều [C] Hanoi n U, Hanoi n U [D] Hanoi n U, Nhắn với thủ đô là anh nhớ em nhiều, Này em anh [G] nhớ những ngày Hanoi trở gió Nhưng ngày chỉ dám liếc [Em] nhìn một ánh mắt hiền yêu từ thuở đó Nhớ ngày qua con hẻm [C] nhỏ, ở trong lòng đầy những âu lo Túi tiền của anh bé [D] xíu chứ túi tình anh đầy ắp cả kho Và dù cho lòng anh có là sa [G] mạc anh vẫn ươm lên môi em nụ hồng Anh có một quả tim [Em] đỏ để dành cho em trái thơm tự trồng Anh biết tim em còn khoảng [C] trống, nhiều suy nghĩ suốt những đêm thâu Còn anh thì sẽ không nói [D] khống, anh sợ quạ bắt giống như Đen Vâu. Và một ngày mà trời trong xanh [G] nhất không phải là vì bầu trời quang mây Ngày đẹp nhất với anh là [Em] ngày có một nụ cười tỏa nắng quanh đây Mang cả con tim vào [C] Rap gửi em nghe liệu có bất ngờ 3h rồi nên anh đi [D] ngủ vì ở trong có em đứng chờ.
Nhưng em có [G] biết nay Sài Gòn đổ nắng, Đà Nẵng thì vẫn cả ngày đổ mưa Hà [Em] Nội thì đang trở gió, mà sao em còn chưa đổ anh nữa ? Làm cho [C] em những điều nhỏ nhất, dù cuộc đời đầy những gian truân Anh [D] chẳng còn gì để mất, vì một nụ cười mà đổi cả thanh xuân,
Nhưng tình [G] yêu mà không kết quả thì sao chúng ta lại có trái tim Đôi mắt [Em] em như một đại dương khiến con tim anh vĩnh viễn đắm chìm Ngước [C] nhìn hoàng hôn buông xuống, sao bên em vẫn là ánh bình minh? Chẳng[D] cần phải hỏi gương trên tường, thì anh vẫn nói em đẹp nhất hành tinh Anh chưa bao [G] giờ sợ nắng cháy, vì trước giờ anh vẫn trắng tay Tình yêu cứ [Em] như một chất kích thích làm anh ngẩn ngơ suốt cả tháng nay Anh biết [C] em không tin lời nói em chỉ cần xem anh hành động thôi Nhưng sao bên [D] em mà anh cứ bối rối, vì giữa đêm tốii lại có 1 mặt trời dù nắng trên môi. [G] Hanoi n U, Hanoi n U [Em] Hanoi n U, Em nói yêu anh vào cuối mỗi buổi chiều Eyy [C] Hanoi n U, Hanoi n U [D] Hanoi n U, Nhắn với thủ đô là anh nhớ em nhiều…..!.